ԷԴՈՒԱՐԴ ՀԱՐԵՆՑ

****
Իսկ դու կարո՞ղ ես թարգմանել գույնը,
Թռչունը կարդալ, տերևը լսել,
Կարո՞ղ ես կավից աղոթքներ քերել,
Կամ ճակատագրեր քանդել մայթին:

Կարո՞ղ ես խմել ճշմարտությունը,
Ծամել սխալը, և … ճի’շտը մարսել,
Երբ շուջդ լոկ սո~ւտ հրեշտակներ են.
Աղոթքը մորթում, ներկում են վարդին:

Երբ շուրջ-բոլորդ մա’հ է, և թո’ւյն է,
Եվ կեսօրներդ` չափից դուրս մսե:
Երբ հույզերիդ կուրծք տալու փոխարեն
Կյանքը փորձում է սիրտդ մկրատել:

Երբ վանկատելով բախտիդ անունը`
Դավե’րն են ըմպում արյունիդ լույսը…
Երբ մորմոքներիդ ասում են բարև
Ովքեր, թվում էր` քեզ պիտի ատեն:

Կարո՞ղ ես… Ուրեմն հեղի’ր անունդ,
Որ դավն ու սուտը քեզանից մրսեն,
Որ երբ արյունդ համբարձվի վերև,
Բախտիդ դուստրերի մեղքը փարատի:


***
Այսօր,
ավելի քան երբևէ,
ես սկսում եմ
Աստծո գոյության կարիքն ունենալ:
Իսկ եթե նա կա,
այդ դեպքում
այսօր,
ավելի քան երբևէ,
ես հետզհետե սկսում եմ հավատալ
այն սուրբ լեգենդին,
որ նրա որդին
ինձ պես հասարակ մի մարդ է եղել,
թեև կարող էր ծովալիքները
պահել ոտքի տակ:
Քանզի
այս էլ քանի՜ տարի է,որ
ես ոչ թե քայլում,
այլ վազվզո՜ւմ եմ
Սիրո ու Ցավի
օվկիանի վրա…


***
Ես յուրաքանչյուր վայրկյան մեռնում եմ`
Հաջորդ վայրկյանին ծնվելով կրկին,
Միայն ծնվելի´ս ես ինքնուրույն եմ,
Իսկ մեռնելուս մեջ օգնում եք դուք ինձ:

Մահն ընկալում է ինձ իբրև պոեմ,
Իսկ ես ծնվում եմ որպես բանաստեղծ,
Որքան էլ ցավի ձեռքները փայեմ,
Միշտ դժգոհում է, թե ինձ կարոտեց:

Կյանքը չի´ սիրում պոեմներ կարդալ,
Բախտը պաշտո՜ւմ է բանաստեղծներին,
Ես` սրանց միջև և´ բեմահարթակ,
Ե´վ միակ հերոս, և´ դերերգ դերի:

Ես յուրաքանչյո՜ւր վայրկյան մեռնում եմ`
Հաջորդ վայրկյանին ծնվելով նորից…

Ռուզան Խլղաթյան

***

Քո ճանապարհը թաց էր,

Որովհետև կյանքդ ալիքի նման 

Ծնվում էր ու մեռնում…

Գալիս էր ու գնում…

Վրայովդ ճայեր էին անցնում

Մեկ-մեկ իջնում ու 

Ճակատդ համբուրում,

Գլուխդ շոյում ու 

Շոյիչ քծնանքով շատախոսում,

Մի՛ անգամ էլ…

Նորի՛ց… 

Հաջորդը՛…

Ճանաչեցիր բոլոր ճայերին:

Երեկո է. ափին մոտ ես կանգնած

Ալիքը ծնվում է ծնկներիցդ 

Ու գլխովդ իջնում ցած:

Կվառես վերջին ծխախոտդ, 

Հիշի՛ր վերջինն է, 

Ծուխը տեսնես ու՞ր է գնալու… 

Ատամներով դանդաղ ծամի՛ր,

Երկար հիշելու ես դեռ, 

Վերջինն է՛…

Կհիշես՛.

Դավաճանված տղամարդու համարձակությամբ

Նրա մերկությունը ու կլռես…

Հիմա ծածկի՛ր ափերով քո մերկությունը,

Փաթաթվի՛ր նրա պարանոցին ու

Խեղդի՛ր, ինչպես կխեղդեիր 

Քեզ դավաճանած կնոջը, 

(առանց որի չէս կարող ապրել… )

***

Սենյակի չափերն ավելի են փոքրանում

դու երջանկությունդ բռիդ մեջ հավաքած

չմոռացվող աղոթքի նման 

ավելի ես սեղմվում…

վերջին ծաղիկները կմնան ծաղկամանում

նրանց ջուր տվող չի՛ լինի

խնամող չի՛լինի

ու քանի որ նրանք չեն նվիրվել

անհիշատակ կմնան անտեր՝

կթառամեն…

կմոռացվեն…

ու մի օր էլ դեն կնետվեն:

Մի շտապիր ափիդ մեջ նայել

ասում են դա վատ նշան է…

Երազդ գտնվել է

Շու՛տ-շու՛տ մի երազանք պահիր

Տե՛ս աստղ ընկավ…

Ու երկինքն դատարկ է գրեթէ

Չնայած ամեն աստղ ընկնելուց 

Երազանք ես դեռ պահում՝ 

<< Մա՛մ, ինձ նորից կծնե՞ս… >>

Լեոնիդ Ենգիբարյան

     Լեոնիդ Ենգիբարյան (1935, մարտի 15 - 1972, հուլիսի 25), ծաղրածու,մնջկատակ, կրկեսի հայ դերասան, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1971)։ Ծնվել է Մոսկվայում։Հայրը (ազգությամբ` հայ) «Մետրոպոլ» ռեստորանի շեֆ-խոհարարն էր։ Ենգիբարյանների ընտանիքը ապրում էր Մոսկվայի Մարյինա Ռոշչայում, մեկ հարկանի փայտե տանը։

Մինչև իր կյանքը կրկեսին նվիրելը Ենգիբարյանը փորձել է մի քանի այլ մասնագիտություն։Կրկեսից բացի հանդես է գալիս էստրադայում «Մնջախաղի երեկոներով»։ Բացի այդ գրում է փայլուն արձակ ստեղծագործություններ։ Կինոյում նկարահանվում է այնպիսի վարպետների մոտ, ինչպիսիք են Սերգեյ Փարաջանովը («Մոռացված նախնիների ստվերները»,1964թ.), Ռոլան Բիկովը («Այբոլիտ-66»)(1967թ.)), նույն թվականին նկարահանվում է «Մանեժում պատանեկությունն է» ֆիլմում: Վասիլի Շուկշինը («Վառարան-նստարաններ», 1972), Թենգիզ Աբուլաձեն («Վզնոց իմ սիրելիի համար», 1972)։ Այդ նույն ժամանակ էլ նկարահանվում են տաղանդավոր ծաղրածուի ստեղծագործության մասին պատմող երկու ֆիլմ. «Ծանոթացեք` Լեոնիդ Ենգիբարյան» և «2 Լեոնիդ 2»։Ենգիբարյանը գրել է «Առաջին ռաունդ»1971թ.,«Վերջին ռաունդ»1984թ. գրքերը(երկուսն էլ ռուսերեն),արձանագիր և կինոռեժիսոր Վասիլի Շուկշինը նրան համարել է հիանալի գրող:1971-ին Ենգիբարյանը հեռանում է «Սոյուզգոսցիրկից»` այն բանից հետո, երբ իր գործընկեր Բելովին չեն թույլատրում իր հետ մեկնել արտասահմանյան հյուրախաղերի։ Ենգիբարյանը ստեղծել է մնջախաղի էստրադային թատրոնը՝ սկզբնավորելով ինքնատիպ,նոր՝«ենգիբարյանական ուղղությանը»: Լավագույն ներկայացումներից են «Աստղային անձրև»,«Ծաղրածուի տարօրինակությունները»:Նա ստեղծել է ողբերգական և կատակերգական տեսարանները,բազմազան կերպարներ ու իրավիճակներ, կիրառել բարդ հնարքներ,որոնք ցուցադրել է նաև կրկեսում:Խոհափիլիսոփայական երանգ ունեն Ենգիբարյանի «Փողոցային ակրոբատ»,«Քայլեր»,«Ողջ ու մեռածը»,«Բռնցքամարտ»,«Սիրտը ափի մեջ»,«Հովանոց»,«Ջութակ»,«Լույս և ստվեր» և այլ մանրապատումներ:Մահացել է Մոսկվայի իր բնակարանում։

Աստղային անձրև 

Ես քեզ աստղային անձրև կնվիրեմ։ Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում լինում են աստղային անձրևներ՜ մաքուր ու զարմանալի, եթե ոչ օրեր, ապա գոնե հազվադեպ ժամեր՝ լի աստղային լույսով, կամ թեկուզև րոպեներ, նույնիսկ վայրկյաններ, լինում են, անպայման լինում են, հարկավոր է միայն վերհիշել… Հիշու՞մ ես, թե երբ ես դու կատարել ամենահպարտ արարքը… Օրն ու ժամը, երբ դու տեսել ես մարդուն, որը հետո դարձել է ամենասիրելին… Արվեստի հետ հանդիպումից ծնված հիացմունքի պահը… Վիշտն ու ցավը ցրող ծիծաղի երջանիկ րոպեները… Եվ մեր կյանքի շատ ու շատ՝ պայծառություն արձակող պահերը մարդիկ անվանում են աստղային։ Ես քեզ աստղային անձրև եմ նվիրում։ Նայի՛ր, նրա կաթիլները ես քեզ իմ ափերով եմ բերել։

 Աղջկան, որը կարողանում է  թռչել 

Դու մի՛ վախեցիր։ Քեզ հետ երբեք ոչինչ չի պատահի, որովհետև դու երկու սիրտ ունես։ Եթե մի պահ նրանցից մեկը կանգ առնի, ապա կողքին կբաբախի երկրորդը։ Նրանցից մեկը տվել է քեզ քո մայրը։ Նա ի վիճակի է եղել այդ անել, որովհետև տասնինը տարի առաջ կարողացել է սիրել, սիրե՜լ… Մի՛ ծիծաղիր, շատ դժվար է սիրելը։ Իսկ երկրորդ սիրտը ես եմ քեզ տվել։ Պահի՛ր քո կրծքում իմ խենթ սիրտը։ Եվ ոչ մի բանից մի՛ վախեցիր։ Նրանք կողք-կողքի են, եթե կանգ առնի մի պահ մեկը, ապա կբաբախի երկրորդը։ Միայն թե ինձ համար մի՛ անհանգստացիր, ես թեթև ու հիանալի քայլում եմ երկրի վրայով, դա յուրաքանչյուրին է հասկանալի։ Իմ սիրտը քո կրծքում է։

Ես կրկին մենակ եմ…

Ես կրկին մենակ եմ։ Տանջալի է։ Սարսափելի է, ապագան բոլորովին հույս չի ներշնչում։ Շատ դժվար է, բայց այնքան էլ նոր չէ մենակ լինելը։ Չկա մտերիմ մեկը՝ կին, որ հավատար, տաքացներ քեզ, և արդեն, երևի, այլևս չի լինի։ Սա դառը ճշմարտություն է։ Իսկ վաղը չափազանց դժվար, տաժանակիր աշխատանք է սպասվում, որի իսկական գինը միայն դու գիտես։ Եվ ի՜նչ աննշան կլինի հաջողությունը, եթե այն, իհարկե, լինի. փոխարենը ի՜նչ սարսափելի կլինի պարտությունը։ Իմ հանդիսատե՛ս, ես հավատում եմ, որ դու բարի կգտնվես։ Ինչի՞ մասին ես դու այսօր՝ այժմ, այս երեկո, մտածում, դու, որ վաղը գալու ես ինձ դիտելու, հավանաբար, ոչ իմ մասին։ Իսկ եթե նույնիսկ իմ մասին, քո մտքով անգամ չի անցնի, թե ի՜նչ տխուր է, թե ինչպե՜ս չի ուզում ապրել այս ծաղրածուն, թե ինչքա՜ն միայնակ է նա ու նաև քաղցած։ Այդ ինչպե՞ս է, որ սերը ու նրա նկատմամբ հսկայական պահանջկոտությունը բերում են գժտության։ Արդյոք քո մտքով կանցնի՞, որ ես բոլորովին, հասկանու՞մ ես, բացարձակապես միայնակ եմ։ Ես ինչպե՞ս բացատրեմ, որ չեմ կարող ներել սիրելի կնոջը իր սովորական մարդկային կանացի անցյալի համար, որովհետև ինձ համար սիրելի կնոջ անցյալը, ներկան և ապագան միասնական ամբողջություն են կազմում, որովհետև ես սիրել եմ նրան իր ծննդյան օրվանից սկսած և կսիրեմ մինչև նրա մահվան օրը, և այն ամենը, ինչ տեղի կունենա նրա հետ այդ ժամանակահատվածում, ինձ է վերաբերում, ամեն ինչ ես ընդունում եմ այնպես, կարծես թե այսօր առավոտյան է տեղի ունեցել։ Չե՛մ հասկանում, ոչինչ չե՛մ հասկանում, չե՛մ հասկանում ձեր օրենքները, ձեր բարոյականությունը, ձեր սերը, մեծահասակնե՛ր։ Չգիտեմ, ինչպես եմ ես ապրելու։ Ձեր աշխարհում ես չկարողացա ապրել, իսկ իմ աշխարհում ես միանգամայն մենակ եմ։

Հանս Քրիստիան Անդերսեն

 Լուցկիներով աղջիկը 

                  

     Այդ երեկոյան այնքան ցուրտ էր… Ձյուն էր գալիս, խավարը թանձրանում էր: Իսկ երեկոն տարվա մեջ վերջինն էր՝ Նոր Տարվա նախօրեն: Այդ ցրտին ու խավարին փողոցներով ոտաբոբիկ ու գլխաբաց մի փոքրիկ աղջիկ էր թափառում: Ճիշտ է, երբ տնից դուրս էր գալիս, կոշիկներով էր, բայց մի՞թե շատ օգուտ էին բերում հսկայական հին կոշիկները, որոնք առաջ նրա մայրն էր կրում. ահա թե ինչքան մեծ էին դրանք: Ու աղջիկն այդ օրը կորցրեց իր կոշիկները, երբ ամբողջ թափով սլացող երկու կառքերից վախեցած՝ փորձեց վազքով կտրել փողոցը: Մի կոշիկը նա այդպես էլ չգտավ, իսկ մյուսը մի տղա խլեց՝ հայտարարելով, որ դրանից իր ապագա երեխաների համար հիանալի օրորոց կստացվի: Ահա թե ինչու էր աղջիկը ոտաբոբիկ թափառում: Նրա ոտքերը կարմրել ու կապտել էին ցրտից, իսկ հնամաշ գոգնոցի գրպանում մոխրագույն լուցկիների մի քանի տուփ կար: Դրանցից մեկը նա բռնել էր ձեռքում: Ամբողջ օրվա ընթացքում նա դեռ ոչ մի լուցկի չէր վաճառել, ու նրան ոչ մի գրոշ չէին տվել: Խեղճ, տանջահար աղջիկը թափառում էր՝ սովահար, ցրտից սրթսրթալով: Ձյան փաթիլները նստում էին նրա երկար շիկահեր խոպոպների վրա, որոնք այդքան գեղեցիկ ընկած էին նրա ուսերին, բայց նա չէր էլ կասկածում, որ իր խոպոպները գեղեցիկ են: Բոլոր պատուհաններից լույս էր հոսում, փողոցում տապակած սագի համեղ բույրն էր տարածվել՝ ախր Նոր Տարվա նախօրեն էր: Ահա թե ինչի մասին էր նա մտածում:

Վերջապես աղջիկնը տան ելուստի ետևում անկյուն գտավ: Նա նստեց ու կծկվեց՝ ոտքերը մարմնի տակ սեղմելով: Բայց դրանից նա սկսեց ավելի մրսել, իսկ տուն վերադառնալ չէր համարձակվում. ախր ոչ մի լուցկի չէր վաճառել, ոչ մի գրոշ չէր վաստակել ու գիտեր, որ հայրն իրեն կծեծի դրա համար: Բացի դրանից, մտածում էր նա, տանն էլ է ցուրտ. նրանք ձեղնահարկում են ապրում, որտեղ քամին անարգել շրջում է, չնայած պատերի ամենամեծ ծակերը փակած են ծղոտով ու փալասներով:

Նրա թաթիկները լրիվ փայտացել էին ցրտից: Ախ, ինչպե՜ս կտաքացներ նրանց փոքրիկ լուցկու կրակը… Միայն թե նրա քաջությունը բավարարեր լուցկի հանել, չխկացնել պատի վրա ու մատները տաքացնել: Աղջիկը վախվխելով մի լուցկի հանեց ու… չը՛խկ: Լուցկին այնպես վառվեց, այնքան վառ բռնկվեց… Աղջիկն այն ձեռքի ափով պատսպարեց քամուց, ու լուցկին սկսեց վառվել հանգիստ, վառ կրակով՝ ասես փոքրիկ մոմ լիներ: Զարմանալի մոմ… Աղջկան թվում էր, թե նա նստած է պղնձե գնդերով ու կափարիչներով մեծ երկաթե վառարանի դիմաց,: Կրակն այնպես լավ էր նրա մեջ վառվում, այնպիսի ջերմություն էր շնչում: Բայց ի՞նչ պատահեց: Աղջիկը ոտքերը մեկնեց կրակին, որ տաքացնի, ու հարկարծ… կրակը հանգավ, վառարանն անհետացավ, իսկ աղջկա ձեռքում վառված լուցկի մնաց:

Նա մի լուցկի էլ վառեց. լուցկին բռնկվեց, փայլեց, ու երբ նրա լույսն ընկավ պատի վրա, պատը շղարշի պես թափանցիկ դարձավ: Աղջիկն իր առաջ սենյակ տեսավ, իսկ սենյակում՝ ձյունասպիտակ սփռոցով ծածկված սեղան, որի վրա թանկարժեք հախճապակե սպասք էր: Սեղանի վրա խնձորով ու սալորով լցոնված տապակած սագով ափսեն էր, որը հիասքանչ բույր էր տարածում: Ու ամենահիանալին այն էր, որ սագը հանկարծ ցատկեց սեղանից ու, ինչպես կար՝ դանակն ու պատառաքաղը մեջքին խրված, կաղալով քայլեց գետնի վրայով: Նա ուղիղ աղջկա մոտ էր գալիս, բայց… լուցկին հանգավ, ու խեղճ երեխայի առաջ նորից կանգնեց անթափանց, խոնավ պատը:        Աղջիկը ևս մի լուցկի վառեց: Հիմա նա նստած էր շքեղ տոնածառի մոտ: Եղևնին ավելի բարձր էր ու ավելի լավ էր զարդարված, քան այն մյուսը, որը տեսել էր Սուրբ Ծննդի նախօրեին՝ հարուստ վաճառականի տան պատուհանից ներս նայելիս: Կանաչ ճյուղերին հազարավոր մոմեր էին վառվում, իսկ գույնզգույն նկարները, որոնցով խանութների ցուցափեղկերն են զարդարում, նայում էին աղջկան: Փոքրիկը ձեռքերը մեկնեց դեպի տոնածառը, բայց… լուցկին հանգավ: Կրակները սկսեցին ավելի ու ավելի վերև գնալ ու շուտով պարզ աստղեր դարձան: Դրանցից մեկը գլորվեց երկնքով՝ իր ետևից երկար լուսավոր հետք թողնելով:                            

«Ինչ-որ մեկը մահացավ»,- մտածեց աղջիկը, որովհետև նրա վերջերս մահացած ծեր տատիկը՝ աշխարհում միակ մարդը, որ սիրում էր աղջկան, հաճախ էր ասում. «Երբ աստղ է ընկնում, ինչ-որ մեկի հոգին թռնում է Աստծո մոտ»: Աղջիկը նորից լուցկին պատին չխկացրեց. երբ լույսը տարածվեց նրա շուրջը, նա այդ ցոլքի մեջ իր ծեր, լուռ ու լուսավոր, բարի ու քնքուշ տատիկին տեսավ:

- Տատի՛կ,- բացականչեց աղջիկը,- վերցրու՛, վերցրու՛ ինձ քեզ մոտ: Ես գիտեմ, որ դու կգնաս, հենց լուցկին հանգի, կանհետանաս, ինչպես տաք վառարանը, ինչպես համեղ տապակած սագն ու մեծ, գեղեցիկ եղեվնին:  

Ու նա հապշտապ չխկացրեց բոլոր լուցկիները, որ մնացել էին տուփի մեջ՝ ահա թե ինչքան էր նա ուզում տատիկին պահել իր մոտ: Ու լուցկիներն այնքան շլացուցիչ բռնկվեցին, որ շրջակայքը ցերեկվանից էլ լուսավոր դարձավ: Տատիկն իր ողջ կյանքի ընթացքում երբեք չէր եղել այդքան գեղեցիկ ու վեհաշուք: Նա աղջկան իր գիրկն առավ. լույսի և ուրախության ցոլքի մեջ նրանք բարձրացան վերև՝ այնտեղ, որտեղ ոչ սով կա, ոչ ցուրտ, ոչ վախ. նրանք բարձրացան այնտեղ, որտեղ Աստված է:

Ցուրտ առավոտյան տան ելուստի ետևում գտան աղջկան. նրա այտերը շիկնած էին, իսկ շրթունքները՝ ժպտուն, բայց նա մահացած էր, սառել էր հին տարվա վերջին երեկոյան: Նոր տարվա արևը լուսավորեց լուցկիներով աղջկա մահացած մարմինը. նա գրեթե մի տուփ լուցկի էր վառել:

- Աղջիկն ուզում էր տաքանալ,- ասում էին մարդիկ:

Ու ոչ ոք չգիտեր, թե ինչպիսի հրաշքներ է նա տեսել, ինչ գեղեցկության մեջ են նա ու տատիկը միասին դիմավորել Նոր Տարին…

ՍՈՆԱ ՎԱՆ

Երգ կռվի օրերին ծնված 
նորածնի համար

փոքրի´կ,
այսօր է վերջանում
կարծեմ
քո ժամանակը
կոնքիս դրախտում

կծկվիր...փոքրիկս
վերջին դրախտի
կորստյան ցավից
ու սահիր ներքև

արի...փոքրիկս
լվացել եմ ես
հին մոլորակը
լարված վարդագույն
գնդակի նման
ու նմանեցրել
կոնքիս դրախտին

արի...փոքրիկս
նախշուն շորերով
քողարկել եմ ես
տանկերը բոլոր
ու զինվորներով
փայտյա
գունավոր
զարդարել եմ ես
քո նոր աշխարհը
տոնածառի պես

արի...փոքրիկս
ես կռվի դաշտից
մաքրել եմ
արյան հետքերը կպչուն
ու ցանկապատել
քո տարածքը նոր
կանաչ
ապահով
մանժետի նման

ուրախ
թատրոնի դեկորի նման
ես
հարդարել եմ
աշխարհդ արդեն

բարի օր...փոքրիկ
քո ոտքը բարի
այս չար աշխարհում

ինչու՞ ես ողբում
դրախտից հենց նոր
արտաքսվածի պես

տու´ր ձեռքդ հիմա

ու թող որ կարդամ
բախտդ
ափիս մեջ

տու´ր ձեռքդ
փոքրիկ

***

Հիշու՞մ ես ձմեռվա
գիշերները կարճ
ու համբույրներդ
գիշերներից երկար

մարմինս... հիշու՞մ ես
հախճապակե տարա
լցված դեղնակարմիր
քաղցր հյութով
և քո լեզուն արագ
մաշկիս վրա –
ինչպես կոլիբրի՝
թռչունը էկզոտիկ

փոշին երազներիս մաշկիս վրա
և թավշեթելերը թարթիչներիդ
կարճատև գիշերները ձմռան
հիշու՞մ ես
և ձեռքերը քո գիշերներից երկար

ՀՈՒՍԻԿ ԱՐԱ

Մի՛ ուրացիր, քաղաք 

- Ես քո եղբայրն եմ, քաղաք, ինձ իմ անունով կանչիր,-
ժամանակ չգտա հենց սկզբում խոստովանել քեզ.
քանի որ մեր արյան ու երազի մնացորդից
գույներ էինք ընտրում մեր հեղափոխության վերջին դրոշին,
և զենքը կիսում հացի փոխարեն,
երբ պատերազմ էր բոլոր խրամատներում.
հետո տունդարձի ճանապարհն էինք անվերջ փնտրում,
ուր կարծում էինք ջերմություն կգտնենք և տաք կերակուր:
Իսկ վաղը, երբ ագռավը սև կտարածվի իմ ամպած երկնքում,
քո մտահոգ ձեռքով կոպերս վերջին անգամ կիջեցնես
և մարմնիս ավերակը համր կտանես թևերիդ վրա
ու կամփոփես մոտիկ բլրալանջին` մյուս եղբայրներիդ կողքին:
Պարտքդ կատարած` կտրուկ կշրջվես սգո թափորին.
- Մեռավ եղբայրս,- կասես
ու մատով ցույց կտաս նրանց մեջ մեկին`
հավաստելով,- հիմա դու ես իմ եղբայրը,-
ու այնպես թեթև, անփույթ կքայլես դեպի տուն,
որ ասես կյանքս, քեզ մոտ ու արյունակից, չի էլ եղել:
- Ես քո եղբայրն եմ, քաղաք, ինձ մի մոռացիր:




ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆ ՈՐԴՈՒՍ 

Ո՞նց ասեմ, տղաս, ամենադժվար թուղթն է իմ առաջ,
ու գրի քմահաճ, կամակոր շարժը,
որ պարտավոր եմ բառ-բառ առձեռել
իմ փայտե ընկեր-գրասեղանին.
Բանն այն է, հոգիս, որ քեզ եմ դիմում այս թուղթ ու գրով,
քանի որ, գիտեմ, երբեք չեմ զորի
քեզ հետ առերես մտքեր տալ-առնել:

Քո մանկությունը ավելի մեծ ու իմաստավոր էր
և երկար տևեց,
քան ամբողջովին իմ կյանքը վերցրած:

Իմ յոթ օրը ես ապրեցի մեկ օր`
կեսը պատերազմ,
բացի այդ տեսա սիրտ նեղող բաներ` մյուս կեսի մեջ.
և՛ հեղաշրջում, և՛ քաղաքական սպանություններ
(ես դանդաղ մահը ինձ կյանք ընտրեցի).
և մեր մեջ եղած տարբերությունը
ոչ թե երեսուն,
այլ երեք հարյուր տարի է դառնում...

ես վախենում եմ
իմ ու քո միջև վաղը սկսվող երկխոսությունից
(քո ստույգ, սառը դատողությունն է
հանկարծ կանգնելու իմ տաքի առաջ),
վախենում եմ մեր լեզու չգտնող տարբերությունից,
քանի որ երբեք դու քեզ թույլ չես տա
այն արարքները, որ ես եմ գործել
(որքան բան ունեմ քեզնից պահելու,
որքան բան ունես դո՛ւ ինձ ասելու).
Աստծուց ավելի դժվար է քե՛զ հետ:

...Ձեռք չեն սեղմելու
մեր հայր ու որդի ժամանակները.
քո միավորի կողքին իմ զրոն
տեղ չի գտնելու
և մնալու է միշտ դատարկություն:

Որ դու ես տերը վաղվա ընթացքի,
պարզից էլ պարզ է.
քո ձեռքերի մեջ կյանքը կդրվի կլոր գնդի պես,
այն կգլորես պուրպուր տիեզերքով` որպես երկրագունդ.

և քեզ տրվա՛ծ է
այդ մեծ ընթացքը
մաս-մաս դարձնել
քո ժամանակը...

Ո՞նց ասեմ, տղաս.
քո որդին այդ ե՛ս պետք է լինեի:

Շուշանիկ Կուրղինյան

Կուրղինյան (Փոպոլճյան) Շուշանիկ Հարությունի (1876 - 1927) Ալեքսանդրապոլ (այժմ՝ Գյումրի):Սովորել է ծննդավայրի Արղության օրիորդաց դպրոցում, ռուսական պրոգիմնազիայում։ 1893–ին մտել է հնչակյան կուսակցության շարքերը, մի քանի աղջիկների հետ կազմել առաջին հնչակ օրիորդաց խումբը։
Կուրղինյանը հասարակական ակտիվ աշխատանք է տարել Կովկասի հայության շրջանում. հայտնի է եղել նրա հիմնադրված ակումբը Վլադիկավկազում։ Նրա անունով փողոց, դպրոց և գրադարան կա Գյումրիում։Առաջին բանաստեղծությունը տպագրել է «Տարազ»–ում, 1899–ին, առաջին պատմվածքը՝ «Աղբյուր»–ում, 1900–ին։ Կ.Հ.Հակոբյանի հետ դարձավ հայ պրոլետարական պոեզիայի հիմնադիրը։ Եթե Կուրղինյանի առաջին շրջանի ստեղծագործություններում որոշակիորեն զգացվում է Հ.Հովհաննիսյանի, Հ.Թումանյանի, Ա.Իսահակյանի ազդեցությունը, ապա հետագայում հեղափոխական պայքարը նոր որակ է հաղորդում նրա պոեզիային, նպաստում ստեղծագործական անհատականության ձևավորմանն ու հաստատմանը։
1907–ին լույս է տեսել Կուրղինյանի առաջին՝ «Արշալույսի ղողանջներ» ժողովածուն, որի մի շարք բանաստեղծություններ նոր, ինքնատիպ խոսք էին XX դ. հայ ազգային պոեզիայում՝ բարձր գաղափարայնությամբ, խավարի ու բռնության դեմ ծառացող ոգով։ Նրա պոեզիան բարձր է գնահատել ժամանակի գրական–քննադատական միտքը։
Կուրղինյանի ստեղծագործության էջերից մեկը նվիրված է կնոջ դատի պաշտպանությանը հայ իրականության մեջ («Գեղեցկուհու մորմոքը», «Արծվի սերը», «Որպես քնքուշ մայիսյան վարդ...»)։ Կուրղինյանը գրել է նաև պիեսներ, որոնք չեն բեմադրվել։

Ալ․ Մյասնիկյանին 

Մո՜ւթ էր, դաժան․
Ու ոճիրը թևատարած
Հսկում էր լուռ երկիրը հին,
Մաշված, հյուծված, արյունլվա․․․
Միայն չարն էր
Հասանելի,
Ըմբռնելի,
Շոշափելի։
Միայն չարն էր
Հարախռով ու հետամուտ
Մտքին, հոգուն,
Երազին մոտ,
Բաղձանքի հետ,
Ճամփուն ընկեր։
Միայն չա՜րը,
Որ մարդը կույր
Գերի մնա,
Մարդը հզոր՝
Թև շարժելու ձիրքն ուրանա,
Սողա, խայթե իժի նման,
Սահման գծե իր երկրի մեջ,
Ոսկորի պես բախտ չբաժնե
Ծանոթներին,
Որ մթի մեջ
Կիրքն ու կրոնը,
Միշտ հնավանդ
Խաչն ու լուսին,
Սուտ մեկնումը հավատամքի
Շշմեցնեն միտքը պայծառ,
Որ կորցնե ուղիղ ուղին
Ատե, ատվի։

Ու եռում էր
Աշխատանքը սրբազնագույն,
Աշխատանքը՝ ձեռք մրոտող,
Սիրտը սրբող,
Միտքն ու ձեռքը՝
Հրաշք կերտում
Երկրի վրա,
Օվկիանի տակ․
Լեռների մոտ,
Բաց օդի մեջ․․․
Ու ծորում էր պաղ քրտինքը․
Կոր մեջքերից․
Տաք արյունը։
Արցունքն աղի՝
Բյուր վանքերի,
Պալատների
Բարձր պատին,
Ուղիներում,
Կամուրջներին,
Մութ հանքերում․․․
Ով ջանք վատնում՝ զրկված էր միշտ․
Ով վայելում՝ իրավատեր,
Կուշտ, գոհ, ագահ․․․
Թե
Քայլ հառաջ՝
Ցից, կախաղան,
Գաղտնի պատիժ․․․
Թե
Սուրբ տենչանք՝
Բանտը մռայլ
Ու հալածանք․․․
Ով հանդգնեց տրտունջ ցանել
Հոգիներում,
Ով իր սրտից ջահ էր վառել,
Որ լույս լինի,
Տեսնեն իրար՝
Տանջանքները չգրեցին,
Որ գիրք լիներ․
Շղթաները լեզու չառան,
Որ քարը լար․․․

Ահազանգն անցավ արագ
Ղողանջելով եղբայրության
Աղոթքը նոր։
Գեղեցիկս, դու ճշմարիտ,
Առաքինի, արդարադատ,
Նեղյալին տեր,
Լուսաճաճանչ,
Դու լուսածին,
Մի՛շտ լուսավառ
Ու լուսեղեն՝
Գեղեցիկս,
Լո՜ւր ամենքին՝ հոգնել են շա՜տ․
Տո՛ւր, ամենքին՝ տվել են միշտ․
Գեղեցի՛կս, գեղեցի՛կս։

Որքան անմեղ մեղավորներ․․․
Մեղավորներ,
Մեղքը ծածկած
Ոսկու դեզով․․․
Որքան ձեռքեր
Արյունլվա՝
Լայնածավալ երկրին տեր․․․
Որքան ազատ
Ոճրագործներ,
Որ գրել են օրենքները
Բազմավաստակ ու բազմազան
Ազգերի դեմ․․․
Արծաթասեր մարգարեներ,
Խաչափայտից մտրակ սրած․
Եվ այնպիսին,
Որ խլածը մինչ մահ բավ էր,
Բայց խլում էր մինչև այսօր․․․

Գեղեցիկս․․․
Գեղեցի՛կս,
Դարձյա՞լ գիշեր,
Որ լինի մութ,
Խավար դաժան․․․
Գեղեցի՛կս,
Նորի՞ց հուսալ
Ու համբերել․
Նորի՞ց, նորի՞ց․
Հետ դառնալ․․․
Երազե՜լ քեզ,
Սողալ մթում․
Որոնել քեզ,
Քեզնով ապրել,
Քե՜զ սպասել․
Սպասել քեզ,
Գեղեցի՛կս․․․


1919 թ. 19 փետրվարի

Աշնան երգերից


Էլ ծաղիկ չկա՜․․․ խամրած մացառներ
Ծաղկոտ օրերը թողին հիշատակ․
Ո՞վ գիտե թե ուր, ինչ սիրուն վայրեր
Թռան գնացին գարուն ու սոխակ։

Ծառ ու թուփն այնպես խղճալի դեմքով
Նայում են երկինք անզոր արևին,
Ու տխուր խշշում, սառ քամու թևով
Դեղնած տերևներ թափթփում գետնին։

Լալկան ուռենին իր վիշտը թողած
Կարեկից սրտով գգվում է ափին,
Մերկ ու այլանդակ ճյուղերը կախած
Նայում մտածկոտ գետակի դեմքին։

Էլ ծաղիկ չկա քարքանդ պարտեզում
Անտեր ընկած է մի գորշ նստարան․
Նրա թիկունքին ձեռքերով դողուն
Գրած թողած է մի սիրո նշան։

1906 թ․

Նա է,ասում են

Նա՜ է ասում են․․․ բանաստեղծուհին ―

Եվ լո՜ւռ, ակնապիշ նայում են դեմքիս.

Ոմանք հիասթափ մնում են՝ որ հին

Տձեւ ու անզարդ շորեր կան հագիս։

Նա՜ է ասում են․․․ բանաստեղծուհին ―

Անսովոր ոչինչ՝ կին է հողեղեն․․․

Օ՜ մարդիկ գուցե տեսնե՞լ կուզեին

Ուսերիս թեւեր, դեմքս՝ լուսեղեն․․․

Դու ոչի՛նչ չասիր․․․ բայց դու տեսար ինձ.

Ձեռքս բռնեցիր դողդոջուն եւ հեզ ―

Այդ ակնթարթում իմ անկեղծ սրտից

Այնպե՜ս ջերմագին սիրեցի ես քեզ․․․

1907

Շարլ Բոդլեր ( Ֆրանսիական գրականություն )

Շարլ Բոդլեր 

Ծնվել է Փարիզում 1821, ապրիլ 9: Հայրը` Ժոզեֆ Ֆրանսուա Բոդլերը, Նապոլեոն Բոնապարտի օրոք հասել էր պետական բարձր դիրքերի: Բուրբոնների վերադարձից հետո պաշտոնաթող է եղել և մահացել 1827-ին: Մեկ տարի անց նրա կինը ամուսնանում է մայոր Օպիկի հետ, որը հետագայոմ դառնում է գեներալ և ստանձնում Փարիզի զինվորական պարետի պաշտոնը: Մանուկ Շառլը մոր երկրորդ ամուսնությունն ընդունում է որպես դավաճանություն հոր հիշատակի և իր հանդեպ: Այս զգացումը նրան հետապնդում է մինչև կյանքի վերջ:
1833-ին Բոդլերը ընդունվում է նախ Լիոնի արքայական, ապա Փարիզի Լյուդովիկոս Մեծի քոլեջը: Այստեղ նա գրում է իր առաջին բանաստեղծությունները:
1839-ին բանաստեղծն անհայտ պատճառներով վտարվում է քոլեջից և տրվում բոհեմական կյանքին: Մայրը և հայրացուն նրան այդ մոլությունից ետ պահելու համար ուղարկում են ծովային ճանապարհորդության: Սակայն Բոդլերը Ռեյունյոն և Մավրիկոս կղզիներում կարճատև ճամփորդությունից հետո վերադառնում է Փարիզ: 1842-ին Բոդլերը արդեն չափահաս էր, և ստնալով հոր ժառանգությունը, սկսում է ինքնուրույն կյանք վարել: Մերձենում է երիտասարդ գրողների «Նորմանդյան դպրոց» խմբակցությանը, որը հետևում էր երկրորդ սերնդի «ամենամոլի» ռոմանտիկներին` Պետրյուս Բորելին, Ալոզիուս Բերտրանին, Ժերար դը Ներվալին: «Նորմանդականները» ապրում էին ցոփ ու շվայտ կյանքով, նրանց բոլորին իր խենթություններով Բոդլերը գերազանցում էր: Այդ շրջանում սկսում է նրա երկարատև կապը մուլատուհի Ժաննա Դյուվալի հետ: Երկու տարվա ընթացքում Բոդլերը վատնում է հորից ստացած ժառանգության կեսը, և ընտանիքի պահանջով նրա վրա հաստատվում է ցմահ խնամակալություն: Խնամակալությամբ նա ամսական ստանում էր մի համեստ գումար, որը չէր համապատասխանուն Բոդլերի ծախսերին և շուտով նա խրվում է պարտքերի մեջ, որից չի ազատվում մինչև կյանքի վերջը:
1845-ին լույս է տեսնում Բոդլերի առաջին արվեստաբանական ուսումնասիրությունը` «Սալոն 1845» գրքույկը: Այստեղ քննելով իր նախասիրած գեղանկարիչներին, հատկապես Էժեն Դելակրուայի արվեստը, հանգում է կրքոտ ու անկեղծ ռոմանտիզմի ջատագովությանը:
Բոդլերը մասնակցում է 1848-ի հեղափոխական իրադարձություններին: Հանրապետության հաստատումից հետո Շանֆլերիի հետ հրատարակում է «Հասարակական փրկություն» թերթը, որը լույս է տեսնում ընդամենը երկու համար:
Արդեն 1840-ականներին Բոդլերը պատրաստում է իր բանաստեղծությունների նշանավոր ժողովածուն` «Չարի ծաղիկները» խորագրով, որը լույս է տեսնում 1857-ի հունիսին: Հեղինակին մեղադրում են հասարակական անբարոյականության մեջ, դատապարտում են են մի շարք բանաստեղծություններ և տուգանում թե' բանաստեղծին, թե' հրատարակիչներին: Սակայն Բոդլերի պաշտպանությամբ հանդես եկան ժամանակի առաջավոր մտածողները: «Ես ասում եմ կեցցե', ամբողջ ուժով ասում եմ կեցցե' ձեր հզոր տաղանդին»,-այսպես է նրան ողջունել Վիկտոր Հյուգոն:
«Չարի ծաղիկները» բազմաթիվ նոր բանաստեղծությունների համալրումով լույս է տեսնում 1861-ին, բայց դա էլ չի փրկում պարտքերից ու հալածանքներից:
1864-ին թողնում է Փարիզը և հաստատվում է Բրյուսելում` հույս ունենալով կարգավորել գործերը: Թարգմանում է Էդգար Պոյի ստեղծագործությունները և հրատարակում իր բանաստեղծությունների մի փոքրիկ ժողովածու («Բեկորներ», 1866): Նա շրջագայել է Բելգիայի քաղաքներում` ցանկանալով գիրք գրել այդ երկրի մասին: Սակայն այստեղ նա ծանր հիվանդանում է և վերադառնում Փարիզ, որտեղ կաթվածահար, մարմնական ու հոգեկան տառապանքների մեջ կնքում է մահկանացուն:

Արբե´ք

Միշտ պետք է արբած լինել։ Դա´ է կարևորը, միակ խնդիրը դա´ է։
Չզգալու համար ժամանակի զարհուրելի բեռը, որ ճնշում է ձեր ուսերն ու կորացնում ձեզ դեպի գետին, դուք պետք է արբեք անդադար։
Բայց ինչո՞վ։ Գինիով, պոեզիայով, առաքինությամբ, ինչով ուզում եք, միայն թե արբե´ք։
Եվ եթե երբևիցե, լինի դա պալատի աստիճանների վրա, կանաչ փոսում, թե ձեր սենյակի մռայլ մենության մեջ, դուք ուշքի գաք, զգաք, որ ձեր արբեցումն արդեն անցել է կամ անցնում է, հարցրեք քամուն, ալիքին, աստղին, թռչնին, ժամացույցին՝ այն ամենին, որ հոսում է, այն ամենին, որ երգում է, այն ամենին, որ խոսում է, հարցրեք, թե ո՞ր ժամն է, և քամին, ալիքը, աստղը, թռչունը, ժամացույցը կպատասխանեն ձեզ. «Արբելու ժամն է»...
Ժամանակի տանջահար ստրուկը չլինելու համար արբե´ք, անդադար արբե´ք։
Գինիով, պոեզիայով, առաքինությամբ, ինչով կամենաք...

թարգ. Վ. Տերյան

Օտարականը

-Ամենից շատ ում ես սիրում դու, ասա, խորհրդավոր մարդ, հորդ, մորդ, քրոջդ, թե եղբորդ։
-Ես չունեմ ոչ հայր, ոչ մայր, ոչ քույր, ոչ եղբայր։
-Բարեկամների՞դ։
-Դուք ասացիք մի բառ, որի իմաստը մինչև օրս ինձ անհայտ է մնացել։
-Հայրենի՞քդ։
-Ես չգիտեմ, թե որ լայնության տակ է գտնվում այն։
-Գեղեցիկը՞։
-Հաճույքով կսիրեյի, եթե աստվածային և անմահ լիներ։
-Ոսկի՞ն։
-Ատում եմ, ինչպես դուք Աստծուն։
-Ուրեմն ի՞նչ ես սիրում դու, տարօրինակ օտարական։
-Ամպե՜րն եմ սիրում… ամպե՜րը, որ անցնում են…այնտեղ…այնտեղ…Հրաշալի ամպերը։

Շարլ Բոդլեր Արձակ բանաստեղծություններ շարքից։

Վարդգես Սուրենյանց

Վարդգես Սուրենյանցը ծնվել է 1860 թվականին Ախալցխայում, հոգևորականի ընտանիքում։ Նախնական կրթությունը ստացել է Լազարյան ճեմարանում, այնուհետև ուսումը շարունակել Մոսկվայի խոշոր հեղինակություն ունեցող գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ուսումնարանի ճարտարապետության բաժնում։ Իբրև նկարիչ ձևավորվել է Մյունխենի կայսերական ակադեմիայում։

Տիրապետելով տաս լեզուների՝ Սուրենյանցը ուսումնասիրել է տարբեր ազգերի արվեստն ու գրականությունը։ Ժամանակակիցների վկայությամբ նա պարսկերեն Հաֆեզ ու Խայամ էր արտասանում, անգլերենից Վիլյամ Շեքսպիր ու Օսկար Ուալդ թարգմանում, իտալերեներով զեկուցումներ կարդում, գրում գերմաներեն գրքերի առաջաբաններ, հայոց լեզվի բոլոր բարբառներով զրուցում թուրքական ջարդերից փախած գաղթականների հետ, ռուսերենով կատակում իր բարեկամ Իլյա Ռեպինի հետ։ Մյունխենից վերադառնալուց հետո Սուրենյանցը մասնակցել է դեպի Պարսկաստան կազմակերպված գիտարշավին։

Սուրենյանցը ապրել և ստեղծագործել է օտար երկնքի տակ, բայց իր ամբողջ էությամբ և հոգու ամեն մի թելով կապված է եղել հարազատ ժողովրդին, եղել նրա բախտակիցը, հույզերի ու խոհերի թարգմանը։ «Աշխարհիս ամեն կողմը ցրված են զորեղ նկարիչներ, որոնցից ամեն մեկն իր գտնված երկրում անուն է հանել և հռչակվել հայրենիքից դուրս, զորօրինակ Շահին, որ գտվում է Փարիզում, Մախոխյան` Բեռլինում և շատ ուրիշներ։ Եվ ամեն անգամ, երբ իրար պատահում էինք միշտ լուրջ կերպով ցավակցում էինք, որ այդ կերպ անջատված ենք իրարուց և չենք կազմում մի անփոփ ընկերություն. այդ գանգատը ես անձամբ հանգուցյալ Հովհաննես աղա Այվազովսկուց ևս լսել եմ»։

Իր կտավներում նա ցույց է տվել մեր ժողովրդի հերոսական անցյալը, ներկան ու գալիքը, նրա ընդվզումն ու հույսը, տառապանքն ու հավատը, նրա հավերժական անմահությունը։ Հայ ժողովրդի ողբերգությունն իր գեղարվեստական արտացոլումն է գտել նկարչի «Ոտնահարված սրբություն» կտավում, որը ցասկոտ բողոք է ընդդեմ հնադարյան հայկական մշակույթի բարբարոսական ոչնչացման։ Օտարերկրյա զավթիչների դեմ բողոքի մեկ այլ դրսևորում է «Շամիրամը Արա Գեղեցիկի դիակի մոտ» ստեղծագործությունը։ Գոյատևելու հավատն է արտահայտված «Հռիփսիմե» կտավում, որը իբրև պատմական բնանկարչության լավագույն օրինակ, միաժամանակ բանաստեղծական խոր ապրումների արդյունք է։

ես սովորական կին եմ...

ես սովորական կին եմ...

գունավոր տղամարդիկ սողում էին շուրջս,

բայց ես թունավոր էի.

երբեք չդավաճանեցի թագս,

որ փշալարի պես 

խճճվել էր մազերիս մեջ

ու քերծում,

ու քամում էր ճակատս...

ես սովորական կին եմ...

բայց սովորեցի լինել ռազմիկ,

սովորեցի քայլել առանց կոշիկների 

ու սեփական մաշկով տրորել

ֆսսացող եղեգները.

պիտի ոտնահետքերովս

ճանապարհ ցույց տայի քեզ,

կի´ն մարդ:

ես սովորական կին եմ...

թագս կոկորդումս պահած

պիտի գլխատվեմ,

բայց գլուխս փշրիր

տղամա´րդ իմ,

որ սենտիմենտալ թշնամուդ

հավաքածուն 

քո կանանց գլուխներով չշատանա:

Ես Փառանձեմն եմ,

բայց ժայռերից 

թափվող մանր կանանց պես 

երջանիկ չեղա...

Ժանսեմ

  Ժան Ժանսեմ (Հովհաննես Սեմերջյան) ծնվել է 1920 թվականի մարտի 9-ին Թուրքիայի Սելեզ քաղաքում (Արևմտյան Հայաստան), մանկությունը անց է կացրել Հունաստանի Սալոնիկում, այնուհետև տեղափոխվել և հաստատվել է Ֆրանսիայում: Փարիզի զարդարվեստի բարձրագույն դպրոցի շրջանավարտ Ժանսեմը 1944 թվականից սկսել է ցուցադրվել Անկախների սալոնում, իսկ 50-ականներին արդեն արժանացել է մի շարք մրցանակների` Ֆրանսիայում, եվրոպական մի քանի այլ երկրներում, Մեքսիկայում: Ժանսեմը այն բացառիկ նկարիչներից է, ում կենդանության օրոք բացվել է իր անվան երկու թանգարան` երկուսն էլ Ճապոնիայում: Այսօր նրա ստեղծագործությունները պահվում են աշխարհի մի շարք հեղինակավոր թանգարաններում ու մասնավոր հավաքածուներում:

Ամուսնու վախճանվելուց հետո, մայրը` 1931-ին, որդու կոտրված ոտքը բուժելու նպատակով մեկնում է Ֆրանսիա, հաստատվում է Փարիզի Իսի լե Մուլինո արվարձանում:
Հովհաննեսի մասնագիտական առաջին դպրոցն է դառնում Մոնպառնասի ազատ ակադեմիաները (1934-1936թթ.): 1938-ին նա ավարտում է Փարիզի զարդարվեստի բարձրագույն դպրոցը: Ապա մեկ տարի կատարելագործվում է Սաբաթիեի արվեստանոցում: Սկսել է ցուցադրվել 1944-ից «Անկախների սալոնում» «Ջութակահարը» նկարով: Ստեղծագործության առաջին շրջանում հանդես է եկել զուտ ազգային թեմաներ շոշափող գործերով` «Հայուհին», «Հայկական հարսանիք», «Թաղում» և այլն: Այդ գործերի մի մասը այժմ ցուցադրվում է Փարիզի հայկական արվեստի թանգարանում:

Ժանսեմի ստեղծագործության թեման սկիզբ է առնում իր մանկության սարսափելի հիշատակներից` մայր հայրենիքի եղեռնական դրվագներից:

Ֆրանսիական տեսաբանությունը Ժանսեմին բնութագրել է իբրև միզերաբլիստ` թշվառների նկարիչ:

1956-ին Ժանսեմը ընտրվում է երիտասարդ նկարիչների սալոնի նախագահ, իսկ 1958-ին Մեքսիկայում շահում է Կոմպարեզոն: Ժանսեմը ունեցել է տասնյակ անհատական ցուցահանդեսներ` Փարիզում, Նյու Յորքում, Չիկագոյում, Լոնդոնում, Տոկիոյում, Հռոմում, Բրյուսելում, Լոզանում, Բեյրութում և այլուր: Ֆրանսիական արվեստի ցուցահանդեսի հետ նրա գործերը ներկայացվել են նաև Մոսկվայում: Ժանսեմի կտավներից շատերը հանգրվան են գտել Եվրոպայի ու ԱՄՆ-ի մի շարք թանգարաններում ու անհատական հավաքածուներում:

Ժանսեմն առաջին անգամ Հայաստան է այցելել 1973-ին:

2001-ին Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Ռ. Քոչարյանի հրավերով Ժանսեմը կրկին այցելեց Հայաստան և 2000-2001թթ. ընթացքում իր վրձնած «Եղեռն» շարքը` բաղկացած 34 կտավներից նվիրեց Հայոց ցեղասպանության թանգարանին:

Դանիել Վարուժան (1884-1915)

ՍԱՐՍՈՒՌՆԵՐ 

                      ՀԱՅՐ.ՕՐՀՆԵ 

Հայր իմ,օրհնե´.ժամը հասավ.պիտ ' երթամ.

    Նոր կյանք մ ' ինձի կը սպասե:

Պատանությունն ես թողուցի,նոր արյուն

    Երակիս մեջ կը վազե:

Հառա՜ջ,հառա՜ջ.-գըլուխս ետ չե´մ դարձըներ.

    Երկընքես վա´ր թող իյնան

Անվիշտ կյանքիս ամեն աստղեր,հոգըս չէ´.

    Անցյալս իջնա թող դամբան:

Օհ,ինձի´ ի՞նչ`թե կը փետեմ վարդին թերթ,

    Եվ փուշին կյանք կու տամ միշտ,

Թե գըրկաբաց հորձանքին մե´ջ կը նետվիմ.-

    Խինդս է`ձանձրույթ,սերս է`վիշտ:

Հայր իմ,օրհնե´,դողդոջ ձեռքերդ գլխուս դիր.

    Թող մատերեդ կաթի վար

Աղոթքդ´եկած հոգվույդ պայծառ խորանեն:

    Վերջին ժամն է.օրհնե´,հայր:

հավաքեց`Սաթ Ռշտունին "Սովետական գրող"
                     հրատարակչություն
                     Երևան
                     1984